Miłością malowane obrazy

Leon Chwistek, po kielichu zwykł pytać współbiesiadników „Pan żeś widział piersi mojej żony?” (chodziło o „Portret żony” z1920). Jan Matejko swoją żonę Teodorę z Giebułtowskich do obrazów stroił w najpiękniejsze suknie i drogocenne klejnoty. Jacek Malczewski w wieku około pięćdziesięciu lat oszalał dla „Kini”, Marii Balowej, żony starosty Stanisława Bala z Tuligłów pod Lwowem i na płótnach uwieczniał, jako Chimerę, Eurydykę, Polonię, czy Pytię. Józef Mehoffer jeszcze wiele lat po ślubie wciąż malował swoją żonę, Jadwigę Janakowską, w wykwintnych kapeluszach w ozdobnych, eleganckich wnętrzach. Wojciech Weiss żonę Aneri, także malarkę, malował zawsze w ciepłych barwach, takich jak uczucie, którym wzajemnie się darzyli.

Miłość aż po grób

- Matejkowie byli małżeństwem 29 lat, choć Jan, gdyby chciał, prawdopodobnie uzyskałby separację kościelną, po tym jak odkryto „szaleństwo” Teodory spowodowane źle leczoną cukrzycą - opowiada Małgorzata Buyko, historyk sztuki, kustosz i wieloletni kierownik Domu Jana Matejki w Krakowie. To, że wciąż na płótnach pokazywał ją jako królową dużo mówi o uczuciach, jakimi darzył żonę. Resztę dopowiadają ich listy. Teodora pisała: „Jakoby to Ośce twojej było miło i rozkosznie razem z Jankiem o dwunastej w nocy siedzieć w naszej sypialni na owym ulubionym fotelu żółtym, który Adolf nazwał tronem moim i całować się za wszystkie czasy zmarnowane na próżno....” A on do niej: „- Teosiu, najdroższa żono moja! (...) Dziś mogłabyś Teosiu, żono moją brać miarę i ocenić głębię naszej, prawdziwej, a szlachetnej miłości, którą Bóg błogosławić raczy!”

Najpiękniejszym hołdem Matejki był „Portret żony w sukni ślubnej”, na którym Teodora, wyglądająca nad wiek poważnie, ubrana jest w suknię i welon zaprojektowane przez mistrza Jana, a pod szyją ma zapiętą  broszkę z wizerunkiem Tadeusza Kościuszki. - Z tym obrazem wiąże się najpoważniejsza awantura małżeńska - opowiada kustoszka Małgorzata Buyko. – Pod nieobecność Teodory do „Kasztelanki” pozowała mu jej siostrzenica, Stanisława Serafińska. Gdy Teodora wróciła z Karlsbadu i dowiedziała się o obrazie, podczas awantury pocięła na kawałki swój portret w sukni ślubnej. Po tym incydencie, Matejko nawet groził, że rozwiedzie się z żoną. Zamiast tego, jednak namalował ponownie portret żony w sukni ślubnej. Replika znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Postawną postać Teodory widać na wielu obrazach: w roli Barbary Radziwiłłównej z Zygmuntem Augustem, Bony Sforzy w „Hołdzie Pruskim” i jako pani Grabowska na obrazie „Rejtan. Upadek Polski” czy „Joanna d’Arc”.

Niezwykłym obrazem istniejącym w dwóch wersjach jest „Utopiona w Bosforze”, namalowany jako szkic w 1872 roku w Stambule, a potem w wersji większej w 1880 roku (ten jest w Muzeum Narodowym we Wrocławiu). – To jedyny akt Matejki. W tamtych czasach modelką, którą mógł artysta użyć do tak śmiałej sceny, była tylko jego własna żona – mówi Buyko. – Okazuje się, że Matejko nie tylko ładnie ubierał Teodorę, ale i ładnie ją rozbierał.  Topiona odaliska, ma kształtne, obnażone piersi – zauważa Buyko. - Teodora była też bohaterką karykatur rodzinnych. Na rysunku „Malowanie Kopernika” Teodora siedzi z groźnym wyrazem twarzy w fotelu, wokół bawią się dzieci, a Matejko malując nawet nie zauważył, że Kopernik z obrazu pokazuje mu język.

Istnieją szkice z przygotowań Matejki do namalowania portretu rodzinnego. – Obraz nigdy jednak nie powstał. Choroby mieszkańców kamienicy przy ul. Floriańskiej 41 zakłóciły codzienne życie i pracę. Matejkowie byli przykładem małżeństwa na dobre i złe. Postępująca cukrzyca Teodory i jej napady szaleństwa sprawiły, że  umieszczono ją na jakiś czas w „Domu Zdrowia”, najlepszej klinice jaka wówczas była dostępna. Miała tam oddzielny pokój. Po opuszczeniu kliniki leczona była w rodzinnym dworku w Krzesławicach – opowiada Małgorzata Buyko. Źle leczona cukrzyca powodowała bóle, a te z kolei uśmierzano morfiną, po której Matejkowa dziwnie się zachowywała, co nie było akceptowane przez otocznie i zmuszało ją do odosobnienia.

Jan Matejko zmarł w wieku 55 lat, dostał wylewu wewnętrznego spowodowanego wrzodem żołądka, jego żona w trzy lata po nim w wieku pięćdziesięciu lat.