Broń się przed kleszczami!

30-40 lat temu o zagrożeniu kleszczami nie słyszał w Polsce nikt. Dekadę temu kleszcze panoszyły się głównie w lasach. Dziś można je spotkać praktycznie wszędzie tam, gdzie jest trawa i drzewa. Powód? Znaczne ocieplenie klimatu, przejawiające się również w zanikaniu przejściowych pór roku. Nie pomagają nawet mroźne zimy – mrozy, choć dokuczliwe dla ludzi, trwają zbyt krótko a średnia roczna temperatura się ciągle podnosi. Wydłuża się czas żerowania kleszczy. O ile dwadzieścia lat temu ich wysyp trwał od kwietnia do października, teraz żerują od marca nawet do listopada.

Sezon na na kleszcze

Najbardziej powszechnie w Polsce występuje kleszcz pospolity - szczyty aktywności przypadają na okres od maja do połowy czerwca oraz na wrzesień. W Polsce północno-wschodniej (Mazury i Podlasie) często występuje kleszcz łąkowy, którego szczególnie wysoką aktywność obserwuje się od połowy marca do połowy czerwca oraz od połowy sierpnia do końca listopada.

Kleszcze, kryjące się przede wszystkim w poszyciu lasu lub w zaroślach, umiejscawiają się tak, by przemieścić się na nogi lub ramiona człowieka. Dlatego pierwszą, podstawową linią obrony, jest odpowiedni strój, zwłaszcza gdy wybieramy się do lasu: długie spodnie i koszula/bluzka z długim rękawem. Sprawdza się również nakrycie głowy, które osłania szyję. To nie chroni całkowicie przed atakiem kleszcza, ale zmniejsza jego prawdopodobieństwo.

Kleszcze wyczuwają zbliżającego się żywiciela po zapachu, temperaturze ciała i wydychanym dwutlenku węgla. Dwóch ostatnich oznak naszej obecności nie możemy zmienić, ale zapach – tak. W aptekach są dostępne środki przeciwkleszczowe (działają też zwykle na komary i inne gryzące owady). Jednym z najskuteczniejszych jest preparat Mugga, dostępny w aptekach, w formie sprayu, mleczka lub roll-on. Ten preparat polecany jest osobom wyjeżdżającym w tropiki, ale działa też – nawet do 8 godzin – przeciw kleszczom!

Kleszcz, jeśli przemieści się na człowieka, wkłuwa się przede wszystkim w miejsca pokryte cienką skórą i dobrze ukrwione – pachwiny, dół podkolanowy, pępek, miejsca za uszami. To, co możemy zrobić, by uchronić się przed konsekwencjami ataku kleszcza, to po powrocie z wypoczynku na łonie natury dokładnie oglądnąć ciało, szczególnie te newralgiczne miejsca. Im wcześniej kleszcza wyjmiemy, tym lepiej.

###

Jak usunąć kleszcza?

Kleszcza należy od razu usunąć, najlepiej pęsetą lub grubą igłą (tak jak drzazgę). Trzeba go chwycić tuż przy skórze i pociągnąć w górę. Miejsce po ukąszeniu przemywamy środkiem odkażającym. Jeśli kleszcz tkwi głęboko, powinien go usunąć lekarz lub pielęgniarka. Kleszcza nie wolno wykręcać, wyciskać, smarować czymkolwiek. Podrażniony w ten sposób może wstrzyknąć do organizmu więcej zarazków.

Jeśli znajdziemy u siebie, lub najbliższych osób kleszcza, po usunięciu – nawet przez kilka tygodni – trzeba obserwować miejsce, w którym znaleźliśmy pasożyta oraz zwracać uwagę na ogólną kondycję organizmu. Choroby, przenoszone przez kleszcze, są trudne do rozpoznania w początkowej fazie.

Borelioza

Borelioza, wywoływana przez bakterie, jest chorobą przewlekłą, rozwijającą się trójetapowo. W pierwszym stadium pojawia się tzw. infekcja zlokalizowana w postaci rumienia wędrującego (rumieniowa zmiana na skórze w miejscu ukąszenia często przemieszczająca się obwodowo). Kolejny etap to infekcja rozproszona – zaczynają boleć stawy, chory ma objawy podrażnienia nerwów obwodowych, może również dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub nawet zapalenia mięśnia sercowego. Rok – a nawet kilkanaście lat po ukąszeniu – pojawia się infekcja przewlekła: ciężkie zapalenie stawów, porażenie nerwów obwodowych, niedowład, zaburzenia psychiczne. Przebieg boreliozy bywa bardzo zróżnicowany, objawy tej choroby mało specyficzne. Bywa, że jest ona całymi latami nierozpoznawana przez lekarzy. Leczy się ją za pomocą antybiotyków, jednak kuracja ta nie jest łatwa. Na boreliozę nie ma żadnej szczepionki, zaś liczba zachorowań zwiększa się w Polsce z roku na rok.

Szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu

Zaszczepić można się natomiast na inną chorobę, przenoszoną przez kleszcze, czyli kleszczowe zapalenie mózgu. W Polsce to szczepienie nie jest popularne (wszczepione jest nie więcej niż 2 proc. populacji), tymczasem w wielu innych krajach szczepi się znakomita większość osób (w Austrii 90 proc.!). Teren zwiększonego ryzyka kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) obejmuje całą Europę Środkową. W Polsce szczególnie wysokie zagrożenie odnotowano w województwach: podlaskim, warmińsko-mazurskim, dolnośląskim, lubelskim, opolskim oraz mazowieckim.

Choroba ma zwykle dwa etapy: pierwsze objawy przypominają infekcję grypową – pojawia się gorączka, ogólne osłabienie, czasami wymioty lub wysypka. Druga faza choroby z objawami neurologicznymi dotyka około 30 proc. zakażonych: zaburzenia świadomości, porażenie mięśni kończyn i nerwów czaszkowych, zaburzenia oddychania i krążenia, które mogą prowadzić nawet do zgonu. W wyniku przebytego kleszczowego zapalenia mózgu może dojść do wielu powikłań.

Po rozpoznaniu KZM na podstawie badań laboratoryjnych krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego, możliwe jest jedynie leczenie objawowe. Jeśli dojdzie do drugiej fazy choroby, pacjent czasami musi przebywać w szpitalu nawet przez rok!

Szczepienia ochronne zalecane są szczególnie osobom, które mają częsty kontakt z przyrodą. Najlepiej zaszczepić się zimą lub wczesną wiosną, aby wytworzyć odporność swojego organizmu przed nastaniem okresu wzmożonej aktywności kleszczy. Standardowy schemat szczepień uwzględnia przyjęcie w sumie 3 dawek (dawka druga 1-3 miesiące po pierwszej dawce, dawka trzecia 9-12 miesięcy po drugiej) – daje to pełne zabezpieczenie na 3 lata, po tym czasie trzeba wziąć dawkę przypominającą.