Mimo orzeczonej całkowitej niezdolności do pracy, nadal można pracować

Najczęstszym wyjściem z sytuacji jest staranie się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, którą w Polsce pobiera około 1,2 mln ludzi.

Uzyskanie renty jest możliwe, jeśli spełnimy łącznie trzy warunki:

- jesteśy niezdolni do pracy, co orzeka lekarz – orzecznik ZUS,

- mamy wymagany przez ZUS (stosownie do wieku) okres składkowy i nieskładkowy,

- niezdolność do pracy powstała w czasie kiedy jeszcze pracowaliśmy (czyli w okresie składkowym i nieskładkowym), ale nie później niż półtora roku (18 miesięcy) od momentu zakończenia pracy. (Jednak to nie dotyczy wszystkich, o czym poniżej)

Przy czym, co podkreśla Monika Hellstein – z-ca naczelnika Wydziału Obsługi Klientów i Korespondencji ZUS – Oddział  w Krakowie, datę powstania niezdolności do pracy orzeka na podstawie badania i posiadanej dokumentacji medycznej lekarz orzecznik ZUS.

Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy uzależniony jest od wieku, w którym powstała ta niezdolność do pracy. Warunku (że niezdolność do pracy musi powstać m.in. w ciągu 18 miesięcy od ustania okresu składkowego i nieskładkowego) nie musi spełniać ubezpieczony uznany za całkowicie niezdolnego do pracy lub całkowicie niezdolnego do pracy i samodzielnej egzystencji, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący w przypadku kobiety 20 lat, a w przypadku mężczyzny 25 lat. Przykładowo, mężczyzna z 25-letnim stażem  ubezpieczeniowym, który nie pracuje od pięciu lat, ale posiada w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku pięcioletni okres składkowy, otrzyma rentę, jeżeli zostanie orzeczona u niego całkowita niezdolność do pracy.

Uwaga! Nie dotyczy to osób częściowo niezdolnych do pracy.

Ostatnie złagodzenie przepisów sprawiło, że rentę z tytułu niezdolności do pracy otrzyma także przykładowo mężczyzna z 30- letnim okresem składkowym uznany za całkowicie niezdolnego do pracy, który nie udowodni 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w ostatnim dziesięcioleciu przed  zgłoszeniem  wniosku lub przed dniem powstania niezdolności. To udogodnienie obejmuje tylko osoby, których niezdolność do pracy powstała po 30. roku życia, i potrafią one udowodnić – mężczyzni 30- letni okres składkowy, a kobiety 25- letni okres składkowy.

Wszystkie sytuacje dotyczące przyznawania renty reguluje Art. 57 Ustawy o Emeryturach i Rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z 17 grudnia 1998 ( Dz. Ustaw z 2009 r., nr 153 poz. 1227) – objaśnia Monika Hellstein z ZUS – Oddział w Krakowie. – Nadto zawsze warto o swój przypadek dopytać się w stosownym oddziałe ZUS.

###

Niezdolność do pracy całkowita lub częściowa

Za całkowicie niezdolną do pracy uznaje się osobę, która nie jest zdolna do żadnej pracy. Na przykład ubezpieczona osoba w wieku 32 lat, choruje od 5 lat na schizofrenię i aktualnie choroba jest w okresie zaostrzenia, z urojeniami. Taka osoba jest całkowicie niezdolna do pracy  - wyjaśnia dr Barbara Górska- Zachara, główny orzecznik ZUS - Oddziału w Krakowie. - Natomiast częściowo niezdolny do pracy jest człowiek, który w znacznym stopniu utracił zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Np. badany przeze mnie 58- letni ślusarz pracujący w hałasie, z obustronnym niedosłuchem znacznego stopnia (ucho na granicy głuchoty) jest częściowo niezdolny do pracy - wyjaśnia dr Barbara Górska-Zachara.

Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy lekarz orzecznik powinien uwzględnić „stopień naruszenia sprawności organizmu wskutek choroby lub następstw wypadku, możliwość przywrócenia tej sprawności poprzez leczenie i rehabilitację”. Rozważana jest też możliwość wykonywania dotychczasowej pracy albo podjęcia innej pracy lub możliwość przekwalifikowania zawodowego.

Posiadanie któregokolwiek stopnia niezdolności do pracy całkowitej  lub częściowej nie wyklucza podjęcia przez rencistę pracy - osoba uznana przez orzecznika z ZUS- u za całkowicie niezdolną do pracy może dostać zdolność do pracy przez lekarza medycyny pracy i pracować będąc rencistą.

Nie ma więc co się obawiać, że po uznaniu nas przez orzecznika ZUS za całkowicie niezdolnych do pracy, nigdy i nigdzie nie będziemy mogli pracować. - Orzeczenia zusowskie są potrzebne do przyznania renty, ale lekarz zakładowy może uznać, że dana osoba będzie wykonywać pracę, w której choroba rencisty nie będzie przeszkodą. Osoby pobierające rentę, obowiązują jednak ograniczenia wysokości zarobków. Po przekroczeniu określonego w danym czasie pułapu, renta może być przez ZUS zawieszona albo zmniejszona.

Wyliczenie  wysokości renty

Zasady wyliczania wysokości renty z tytuły niezdolności do pracy określone zostały w art. 62 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Na jej wysokość ma wpływ posiadany staż ubezpieczeniowy, wysokość udokumentowanych zarobków oraz obowiązująca kwota bazowa.

Renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy wynosi 75 procent renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy. Kwota najniższej gwarantowanej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi od 1 marca 2012 – 799,18 zł, a renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy – 613,38 zł – objaśnia pracownik ZUS.

###

Co to są okresy składkowe i nieskładkowe?

- O okresach składkowych mówi artykuł 6  Ustawy Emerytalnej, w 17 punktach, ale generalnie, są to okresy ubezpieczenia, kiedy człowiek pracuje i są odprowadzane składki, (np. prowadzi działalność gospodarczą, jest duchownym lub na służbie). Okres urlopu wychowawczego, przypadający po 31 grudnia 1998 roku jest uznawany za okres składkowy pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, również okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych jest uznanym okresem składkowym.

Okres nieskładkowy opisuje art. 7  tej samej ustawy emerytalnej - między innymi zalicza się do tego okresu pobieranie zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego (przysługuje ubezpieczonemu, który wyczerpał okres pobierania zasiłku chorobowego i jest nadal niezdolny do pracy, ale dalsze jego leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy – to świadczenie może być wypłacane nie dłużej niż 12 miesięcy, kwota tego świadczenia jest obliczana podobnie jak zasiłku chorobowego, ale to jest inne wyliczenie! ), świadczenia (zasiłku) przedemerytalnego,  okresu nauki w szkole wyższej – (studia) na jednym kierunku w wymiarze określonym programem studiów pod warunkiem ukończenia studiów (absolutorium).

Emerytura z urzędu

Osobie, pobierającej rentę, która osiągnęła powszechny wiek emerytalny ZUS przyznaje z urzędu emeryturę. Emeryturę przyznaje się osobie posiadającej jakikolwiek okres podlegania ubezpieczeniom emerytalno-rentowym, bez znaczenia pozostaje długość okresu ubezpieczenia jak i jego tytuł. Emerytura przyznawana z urzędu nie może być niższa od dotychczas pobieranej renty.

Bardzo chorzy emeryci, którzy nie ukończyli 75. roku życia, mogą starać się w ZUS-ie o dodatek pielęgnacyjny.

Droga do renty

O rentę może ubiegać się człowiek chory, który wyczerpał już 182 dni zasiłku chorobowego, lub wykorzystał też świadczenia rehabilitacyjne, które przyznawane jest maksymalnie na 12 miesięcy i nadal jest niezdolny do pracy. – Właściwie nawet wcześniej, jeszcze podczas  zwolnienia lekarskiego można już wystąpić z wnioskiem o przyznanie renty. Należy złożyć wypełniony wniosek o rentę druk - Rp1 R, kwestionariusz dotyczący  przebiegu zatrudnienia druk (Rp-6), zaświadczenie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza pierwszego kontaktu lub specjalistę (formularz N9), posiadaną dokumentację medyczną, wywiad  zawodowy (formularz N10), - ankietę wypełnioną przez zakład pracy m.in. z informacją o tym na jakim stanowisku pracował składający wniosek i dokumenty potwierdzające przebyte okresy składkowe i nieskładkowe oraz zaświadczenia pracodawcy o wysokości osiąganego wynagrodzenia (druk Rp-7). Druki potrzebne do wystąpienia o ustalenie renty z tytułu niezdolności do pracy dostępne są nieodpłatnie w każdej jednostce organizacyjnej ZUS oraz na stronie internetowej www.zus.pl.

Taki plik dokumentów można złożyć w każdej jednostce ZUS w Sali Obsługi Klientów na stanowiskach  do spraw emerytur i rent. Komplet dokumentów przekazywany jest do Wydziału Świadczeń Emerytalno- Rentowych. Stamtąd teczka wędruje do działu orzecznictwa lekarskiego, gdzie ustala się datę badania przez lekarza-orzecznika ZUS. Po uprawomocnieniu się orzeczenia Wydział Świadczeń Emerytalno-Rentowych wydaje decyzję w sprawie renty z tytułu niezdolności do pracy.

###

Odmowa renty i przedłużenie renty

Od orzeczenia lekarza-orzecznika ZUS przysługuje odwołanie w formie sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS w ciągu 14 dni od dnia doręczenia  - to może być sprzeciw osoby, która uważa, że jest np. niezdolna do pracy, a lekarz twierdzi inaczej. Wtedy osoba wnosząca sprzeciw, jeszcze raz zostanie wezwana na badania. Komisja lekarska dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia.

Natomiast  do sądu można wnieść odwołanie od decyzji ZUS, w której odmawia się danej osobie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. W swojej decyzji ZUS musi uzasadnić z jakiego powodu odmówił przyznania renty: z braku wymaganego stażu pracy czy z powodu orzeczenia lekarza orzecznika.

Decydujący wpływ na uznanie stopnia niezdolności ubezpieczonego do pracy ma lekarz- orzecznik ZUS. - W 2011 roku w ZUS, w Oddziale w Krakowie, sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika złożyło 2308 ubezpieczonych na 24 547 wydanych orzeczeń – opowiada dr Barbara Górska-Zachara. Jednocześnie wyjaśnia, że lekarz-orzecznik musi spełniać określone warunki. Musi być specjalistą w zakresie jednej z następujących dziedzin medycyny: chorób wewnętrznych, chirurgii, neurologii, psychiatrii, medycyny pracy, medycyny społecznej i jednocześnie być przeszkolony w zakresie ustalonym przez prezesa ZUS. Jednak „lekarz orzecznik może przed wydaniem orzeczenia uzupełnić dokumentację, a w szczególności o opinie lekarza konsultanta, psychologa, wyniki badań dodatkowych lub obserwację szpitalną”. – Nie ma w tym rozporządzeniu przepisu obligującego do badania i orzekania przez lekarza orzecznika o właściwej specjalizacji odpowiedniej dla schorzenia ubezpieczonego - podkreśla dr Barbara Górska-Zachara, co często ubezpieczeni podnoszą jako zarzut.

Zdarzają się przypadki, kiedy  osoba będąca na zwolnieniu lekarskim stara się o rentę, ale lekarz orzecznik ZUS orzeka prawo do świadczenia rehabilitacyjnego, lub odwrotnie  wnioskodawca ubiegający się o świadczenie rehabilitacyjne dostaje orzeczenie o niezdolności do pracy - opowiada Monika Hellstein z ZUS w Krakowie. - My urzędnicy nie mamy na to żadnego wpływu.

–  I jeszcze jedno. Niezdolność do pracy częściową jak i całkowitą orzeka się  na okres nie dłuższy niż 5 lat (tylko w wyjątkowych sytuacjach, kiedy brak rokowań na odzyskanie zdolności w tym czasie, orzeka się na dłużej). Aby starać się o przedłużenie renty należy złożyć „Wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy (Rp-1a)”  wraz z aktualnym zaświadczeniem o stanie zdrowia (N-9). Wniosek ponownie zostanie skierowany do lekarza orzecznika ZUS.