Urzędy pracy najwięcej oferują ludziom 50+

Z punktu widzenia psychologicznego, utrata pracy - po śmierci współmałżonka, ślubie i rozwodzie - jest najbardziej stresującym przeżyciem dla każdego człowieka. To traumatyczne doświadczenie dotkliwe jest szczególnie dla osób dojrzałych, powyżej 45. roku życia i źle wpływa na ich samoocenę, niezależnie od tego z jakiego powodu pracę utracili. Obniżenie poczucia własnej wartości, nie ułatwia sprawy w sytuacji, kiedy  trzeba działać.

Jakie należy spełnić warunki, by zyskać status bezrobotnego

- W zależności od indywidualnej sytuacji osoby, która utraciła pracę, status bezrobotnego może być różny. Generalnie, zarejestrowana bezrobotna osoba, może mieć prawo do zasiłku albo nie, trzecia możliwość, to uzyskanie statusu osoby poszukującej pracy - mówi Maria Misztal, kierownik Referatu Ewidencji Grodzkiego Urzędu Pracy w Krakowie. - Prawo do zasiłku przysługuje osobie, która wykaże w dostarczonych do urzędu dokumentach (m. in. świadectwach pracy), że była zatrudniona przez co najmniej 365 dni w okresie 18 miesięcy poprzedzających dzień rejestracji. Na podstawie świadectw pracy i zaświadczeń, dowiadujemy się, co dana osoba robiła przez rok (365 dni) na przestrzeni ostatnich 18 miesięcy (czyli 1,5 roku) - czy i gdzie pracowała. Przy czym, aby uzyskać prawo do zasiłku dla bezrobotnego - nie trzeba wykazać pracy przez 365 dni łącznie, w „jednym ciągu”. Wystarczy udokumentować, że było się zatrudnionym na pełny etat w okresie ostatniego półtora roku przed zarejestrowaniem lub w mniejszym wymiarze godzin, ale spełnia się wymogi minimalnego wynagrodzenia, uprawniającego do zasiłku.  Ktoś mógł pracować kilka miesięcy, potem mieć przerwę w pracy i znów podjąć ją, ważne, aby łącznie  uzbierało się 365 dni.

- Nieważne jest czy osoba pracowała u jednego pracodawcy, czy u kilku, ale musi to być praca w pełnym wymiarze godzin według rozumienia Kodeksu Pracy - wyjaśnia Maria Misztal. W przypadku osób powyżej 45. czy 50. roku życia nie ma zwykle problemu z tym kryterium.

 - W łączeniu okresów zatrudnienia może być też uznany niepełny wymiar etatu np. ½ lub ¼ , ale by ten okres 365 dni został zaliczony, osoba ta powinna osiągać minimalne wynagrodzenie w danym okresie (roku) pracy. Wysokość tego minimalnego wynagrodzenia określa Rozporządzenie Rady Ministrów ogłaszane 1 czerwca każdego roku. I tak w  2011 roku - minimalne wynagrodzenie brutto wynosiło 1386 zł, w 2012 -  wynosi 1500 zł brutto. Jeśli osoba starająca się o zasiłek, nie zarabiała adekwatnej kwoty w danym okresie - to urząd pracy nie może zaliczyć tego okresu zatrudnienia i nie można liczyć na zasiłek.

Zasiłek dla bezrobotnych a umowa zlecenie

Nie ma znaczenia  rodzaj umów jakie bezrobotny podpisywał - tytuł do zasiłku może uzyskać, kiedy pracował na umowę zlecenie, ale pod warunkiem, że uzyskiwał odpowiednie wynagrodzenie - obowiązuje tutaj także kwota minimalnego wynagrodzenia brutto. - Aby doliczyć się 365 dni pracy w ostatnich 18 miesiącach można łączyć dni pracy z różnych umów: sumując np. liczbę dni przepracowanych na umowę-zlecenie i umowę o pracę. Taka sytuacja obwarowana jest jeszcze jednym warunkiem, osoba zatrudniona powinna mieć opłacane w tym czasie składki ZUS i na Fundusz Pracy od wyżej wymienionych wynagrodzeń – z wyłączeniem umowy o dzieło.

Jak wysoki zasiłek można dostać?

Prawo do zasiłku dla bezrobotnych otrzymają na pewno osoby, które w dniu rejestracji mają już ukończone 50 lat życia i mogą udokumentować minimum 20-letni staż pracy. W takim przypadku przysługuje im 120-procentowy zasiłek podstawowy, co wynosi 997,32 zł brutto, w takiej wysokości osoby powyżej pięćdziesiątego roku życia mogą go pobierać  przez 3 miesiące, przez kolejne 9 miesięcy otrzymają 783,18,40 zł brutto. W sumie osoby spełniające warunek dwudziestoletniego stażu pracy i wieku - powyżej 50. roku życia, otrzymują zasiłek dla bezrobotnych przez 12 miesięcy, czyli przez rok. - Warto powiedzieć, że zasiłek dla bezrobotnych podlega waloryzacji z dniem 1 czerwca każdego roku i jest wypłacany w okresach miesięcznych z dołu (Art. 72 ust. 6 i 10 ustawy) - wyjaśnia Maria Misztal. - Jeśli staż pracy bezrobotnego jest mniejszy niż 20 lat (od 5 do mniej niż 20 lat), to przysługuje mu zasiłek stuprocentowy określony kwotą (w zależności od waloryzacji na dany rok) - 831,00 brutto wypłacaną przez pierwsze trzy miesiące, w okresie kolejnych miesięcy posiadania prawa do zasiłku jego wysokość wynosi 652,60 zł brutto (to są wartości dla 2014 roku). Wypłacany zasiłek  jest stały dla wszystkich bez względu na wysokość dotąd pobieranej pensji i charakteru świadczonej pracy - podkreśla kierownik Referatu Ewidencji.

W ile dni po utracie pracy zasiłek?

Istotny jest też sposób w jaki umowa o dotychczasową pracę została rozwiązana. Jeżeli osoba rozwiązała umowę o pracę na mocy porozumienia stron, to zasiłek przysługuje  jej dopiero  po 90 dniach od daty rejestracji w urzędzie pracy. Po trzech miesiącach też dostanie zasiłek ten, kto sam wypowiedział pracę. Natomiast, jeśli stroną wypowiadającą pracę był zakład pracy lub stało się to z jego przyczyny (reorganizacja, likwidacja itp.), to zasiłek wypłacany jest po upływie 7 dni od dnia rejestracji bezrobotnego w urzędzie przez 12 miesięcy (jeśli bezrobotny ma ukończone 50 lat i 20 lat stażu pracy, osobom młodszym o mniejszym stażu pracy przysługuje tylko 6. miesięczny zasiłek).

Zwolnienie dyscyplinarne sprawia, że zasiłek nie przysługuje bezrobotnemu aż przez 180 dni.

Dodatkowo bezrobotny oprócz przysługującego mu co miesiąc prawa do zasiłku może otrzymać od urzędu pracy, w którym był zarejestrowany –  dodatek aktywizacyjny  w wysokości 397,10 zł brutto, jeśli sam znajdzie sobie pracę i zgłosi to w urzędzie.

Zasiłek dla bezrobotnych a ubezpieczenie zdrowotne w NFZ

Ubezpieczenie zdrowotne bezrobotnego nie różni się od ubezpieczenia osoby pracującej - uspokaja Maria Misztal. - Dlatego osoby zwolnione nagle z pracy nie powinny się chociaż tym martwić: nieprawdą jest, że bezrobotny musi zapłacić za pobyt w szpitalu, czy za badania. Objęty jest opieką przez NFZ, tak samo jak pracujący: zarejestrowany bezrobotny potwierdza uprawnienia do świadczeń opieki zdrowotnej w legitymacji ubezpieczeniowej, jeśli tylko posiada legitymację ubezpieczeniową, lub otrzymuje w urzędzie pracy aktualne zaświadczenie o przysługujących mu świadczeniach wynikających z Ustawy o Świadczeniach Opieki Zdrowotnej.

Osoba bezrobotna pobierająca zasiłek podlega ubezpieczeniu społecznemu od dnia nabycia prawa do zasiłku do dnia jego utraty (kiedy znajdzie pracę, albo przekroczy przepisy regulujące status bezrobotnego). Osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku (która nie ma świadectw pracy i zaświadczeń o tym, że przepracowała 365 dni  w ostatnim półtora roku)  też jest ubezpieczona zdrowotnie nawet do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego pod warunkiem, że zgłasza się do Urzędu Pracy na wszystkie wyznaczane terminy spotkań w celu potwierdzenia gotowości do podjęcia pracy - podkreśla kierownik Referatu Ewidencji Grodzkiego Urzędu Pracy.

Kiedy twoja firma już nie zarabia i musisz ją zamknąć

Kiedy nasza firma przestała zarabiać i zmuszeni jesteśmy ją zamknąć, jeśli odprowadzaliśmy regularnie składki do ZUS, też nie ma powodu do rozpaczy – mówi referentka. Osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą też po jej zamknięciu może zarejestrować się w urzędzie pracy jako bezrobotna. Warunek jest podobny jak w przypadku zatrudnionych na umowy - przed zamknięciem firmy w trakcie 18 miesięcy trzeba było przez 365 dni opłacać regularnie składki ZUS-owskie. Osoba po wyrejestrowaniu firmy - działalności gospodarczej uzyskuje status bezrobotnego i pobiera zasiłek przez 12 miesięcy po upływie 7 dni  od dnia zarejestrowania. Natomiast, gdyby ktoś zawiesił tylko działalność gospodarczą (na maksimum 24 miesiące) też może się zarejestrować w urzędzie pracy, ale zasiłek  przysługuje mu dopiero po okresie 90 dni od dnia zarejestrowania. Taka osoba musi mieć też opłacone składki na ZUS, wtedy po trzech miesiącach otrzyma przez 9 miesięcy zasiłek dla bezrobotnego, będzie podlegać ubezpieczeniu zdrowotnemu i może szukać pracy.

Status poszukującego pracy

- W urzędzie pracy rejestrować się mogą także osoby posiadające jakieś dochody - na przykład osoby pobierające rentę po zmarłym współmałżonku czy żyjące z wynajmu mieszkania itp. Te osoby mogą się zarejestrować w urzędzie, jako poszukujący pracy. Taki status nie uprawnia jednak do ubezpieczenia zdrowotnego ani zasiłku i nie daje możliwości korzystania z kursów i szkoleń organizowanych przez urzędy. Można natomiast mieć wgląd w  tzw. otwarte oferty pracy i szukać pracy. Urząd pracy pełni tu tylko rolę pośrednika między poszukującym pracę a pracodawcą.

Oferty i odpowiednia praca

Najgorzej mają osoby 50+, z wykształceniem wyższym, zwłaszcza, jeśli upierają się przy swoim stanowisku i zawodzie. - Kiedy zwolniony dyrektor zarejestrował się jako bezrobotny, a potem nie chciał przyjąć oferty pracy, choć była zgodna z jego kwalifikacjami, a jego jedynym uzasadnieniem odmowy było „nie, bo nie” - rezygnacja nie mogła być usprawiedliwiona, pan został wykluczony z ewidencji i pozbawiony statusu bezrobotnego  - opowiada Iwona Zapolska - kierownik Referatu Pośrednictwa Pracy i Usług Sieci EURES Grodzkiego Urzędu Pracy, która podkreśla, że proponując bezrobotnemu ofertę pracy urząd kieruje się danymi z osobowej dokumentacji. Zwykle każdy bezrobotny, który rejestruje się podaje swój zawód wyuczony i dotąd wykonywany,  dodatkowo deklaruje  słownie - zawód oczekiwany.

Obowiązek przyjęcia pracy (wg oferty) mamy tylko wtedy, kiedy urząd oferuje nam pracę w zawodzie wyuczonym albo wykonywanym. Ale zgodnie z przepisami, jeśli na rynku nie ma pracy zgodnie z wyszkoleniem i wykształceniem danej osoby, można jej zaproponować pracę  w innym zawodzie lub poniżej jej kwalifikacji np. nauczycielowi pracę urzędnika biurowego czy telemarketera.

 - Ale jeśli bezrobotny ma przeciwskazania do podjęcia proponowanej mu pracy: na przykład nie może podnosić ciężarów, to musi  przedłożyć na ten temat stosowne zaświadczenie lekarskie. Jeśli bezrobotny może uzasadnić rezygnację z oferowanej pracy, to w urzędzie szuka mu się dalej ofert. Ważne jest, by proponowana praca spełniała definicję pracy odpowiedniej, sprecyzowanej w ustawie ( Rozdz. I art. 2 ust 1.pkt 16). Co to znaczy? – „Odpowiednia praca oznacza zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, które podlegają ubezpieczeniu społecznemu i do wykonywania których bezrobotny ma wystarczające kwalifikacje lub doświadczenie zawodowe lub może je wykonywać po uprzednim szkoleniu albo przygotowaniu zawodowym dorosłych, a stan zdrowia pozwala na ich wykonywanie oraz łączny czas dojazdu do miejsca pracy i z powrotem środkami transportu zbiorowego nie przekracza trzy godziny, za wykonywanie których osiąga miesięczne wynagrodzenie brutto w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy” – cytuje Iwona Zapolska. Czasem  wydanie skierowania do pracy bezrobotnemu nie jest jeszcze sukcesem, bo  na miejscu może okazać się, że pracodawca nie gwarantuje minimalnego wynagrodzenia ( w 2012 – 1500 zł brutto), albo dojazd do miejsca pracy jest tak skomplikowany, że pracownik musiałby wstać o godzinie np. 5 rano, aby dotrzeć do zakładu pracy, lub musiałby pracować w takich warunkach, które zagrażałyby stanowi jego zdrowia. Jeśli  pracodawca chce przyjąć bezrobotnego, a bezrobotny odmawia pracy, musi wziąć adnotację odmowy i rozliczyć się ze skierowania w urzędzie. Wiele osób powyżej 50. roku życia - ma pewne ograniczenia zdrowotne, dlatego nie może wykonywać niektórych prac. Przykładowo, spawacz z doświadczeniem, posiadający zaświadczenie od okulisty, że pogorszył mu się wzrok, może zostać skierowany do doradcy zawodowego, który pomoże mu w poszukiwaniu innej pracy: może przejść przeszkolenie, albo na podstawie testów psychologicznych odkryje inne swoje atuty i może spróbować nowego zajęcia po odpowiednim szkoleniu dla dorosłych.

- Osoby rezygnujące z prowadzenia własnej działalności gospodarczej często stają się doradcami w innych firmach, właśnie dzięki pośrednictwu urzędu pracy, ale chcą być zatrudniani tylko na umowę-zlecenie lub na umowę o pracę – opowiada Jacek Solarz kierownik Referatu Poradnictwa Zawodowego Grodzkiego Urzędu Pracy w Krakowie.

Staż i prace interwencyjne

Bezrobotni powyżej 50. roku życia są grupą preferencyjną dla urzędu pracy, dlatego gdy się nie uda im znaleźć odpowiedniej pracy, mogą skorzystać z innych form zatrudnienia takich jak: staże (do sześciu miesięcy, płatne), podczas których mogą nauczyć się nowych umiejętności praktycznych bez nawiązywania stosunku pracy z pracodawcą (otrzymują stypendium),  czy  uczestniczyć w pracach interwencyjnych (trwają one rok, a pracodawca za przyjęcie do pracy bezrobotnego ma przez urząd częściowo refundowane jego wynagrodzenie i składki na ZUS). Pracodawca zatrudniając osoby w wieku 50+ może ubiegać się o refundację kosztów wyposażenia stanowiska pracy.

Osoby powyżej pięćdziesiątego roku życia mogą też brać udział w różnego rodzaju szkoleniach (np. grafiki komputerowej, obsługi skomplikowanych technologicznie urządzeń). Kursy i przeszkolenia mogą pomóc w przekwalifikowaniu się zawodowemu osobom dojrzałym, bądź podnieść ich kwalifikacje. Na ten cel urzędy pracy otrzymują dodatkowe fundusze, także unijne.

Informacje na podstawie: Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ( tekst jednolity: Dz. U. z 2008 nr 69 poz. 415 tekst jednolity z późniejszymi zmianami) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie rejestracji bezrobotnych i poszukujących pracy z 26 listopada 2004 r. ( Dz. U. nr 262 poz. 2607 z późn. zm.)

* Maria Misztal, Kierownik Referatu Ewidencji Grodzkiego Urzędu Pracy w Krakowie

** Iwona Zapolska, Kierownik Pośrednictwa Pracy i Usług Sieci EURES Grodzkiego Urzędu Pracy

*** Bożena Wojtas-Wójcik, Referat Programów Rynku Pracy Grodzkiego Urzędu Pracy w Krakowie

**** Jacek Solarz, Kierownik Referatu Poradnictwa Zawodowego Grodzkiego Urzędu Pracy w Krakowie